Expositie Hendrik Jan Wolter in Flehite, Amersfoort, vanaf 2 december

WOLTER EN WATER

Expositie over de levenslange fascinatie voor water van een kunstenaar

Ter gelegenheid van de 150e geboortejaar van Hendrik Jan Wolter organiseert Museum Flehite samen met de stichting Vrienden van de schilder H.J. Wolter de expositie ‘Wolter & Water’.
De bijna honderd tentoongestelde schilderijen en werken op papier van de naturalist / impressionist Wolter tonen zijn permanente fascinatie aan met water. Zijn aandacht werd gevangen door de voortdurende verandering van lichtval en reflectie op allerlei soorten wateroppervlaktes – van stadsgrachten tot tegen rotskusten uiteen spattende golven. In de tentoonstelling is goed te zien hoe Hendrik Jan Wolter zich ontwikkelde van naturalist in zijn vroege werk van de Amersfoortse grachten, tot neo-impressionist en luminist in zijn latere vermaarde Amstelgezichten en zeegezichten in Engeland en het mediterrane gebied. ‘Wolter & Water’ is te zien van 2 december 2023 t/m 2 april 2024 in Museum Flehite in Amersfoort.

Wolter & Water
Hendrik Jan Wolter was sterk gefascineerd door de weergave van uiteenlopende soorten water. Zijn werk is doordrenkt met een onweerstaanbare aantrekkingskracht tot de beweging, tinten en weerkaatsing van water. Wolters schilderijen, variërend van spiegelende grachten, tot kabbelende beekjes, glinsterende rivieren en onstuimige golven, getuigen van zijn verlangen om de ziel van water vast te leggen. Hij besteedde zijn carrière aan het verkennen van de subtiele nuances van licht en kleur die water te bieden heeft. Zijn meesterlijke penseelstreken brachten het schitterende en hypnotiserende karakter van water in al zijn facetten tot leven.

Wolter volgende het licht van Amsterdam naar Amersfoort tot Rome
Hendrik Jan Wolter (1873 – 1952) werd geboren in Amsterdam en vestigde zich in 1885 met zijn ouders in Amersfoort. In 1900 werd ook het bedrijf van Wolter senior naar Amersfoort overgeplaatst, waar het uitgroeide tot het Installatiebureau voor Centrale Verwarmingen Wolter&Dros.
Nog steeds is dit bedrijf in Amersfoort gevestigd; inmiddels actief als croonwolter&dros. Hoewel een artistieke carrière in zijn kringen geen vanzelfsprekendheid was, markeerde zijn aankomst in Amersfoort het begin van een periode van artistieke groei en ontwikkeling. De stad en de omliggende natuurlijke schoonheid van het Gooi en het landschap rondom de Zuiderzee werden een voortdurende bron van inspiratie voor Wolter.Door zijn vader aangespoord startte Hendrik Jan in 1892 aan de Militaire School in Haarlem. Nadat al snel bleek dat dit geen onverdeeld succes was, vervolgde hij zijn opleiding aan de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Hier maakte hij kennis met het impressionistische werk van Monet, Sisley en de Belgische neo-impressionisten Theo van Rijsselberghe en Emile Claus. In zijn latere leven doet hij graag inspiratie op in het buitenland en leidt een reislustig bestaan. In Cornwall, Londen, Treboul, Douarnenez, Honfleur en kustplaatsen aan de Franse Rivièra, maar ook aan de Noord-Italiaanse kust en in Rome kon hij zich overvloedig laten inspireren door het spel van licht en water in de zee, Tiber, maar ook bijvoorbeeld in de Trevifontein.

Catalogus Wolter & Water
Op 2 december verschijnt de catalogus ‘Wolter & Water’ over het leven en werk van Hendrik Jan Wolter. De 128 pagina’s tellende uitgave van Boiten Boekprojecten werd geschreven door Jop Ubbens, Maarten Jager en Onno Maurer, prijs €24,95.

 

Schollenbrug bij Weesperzijde

Op het schilderij ‘Schollenbrug bij Weesperzijde’ komen de Schollenbrug en het gelijknamige café aan de Weesperzijde niet voor, zodat de locatie van het schilderij een tijd lang onduidelijk was.

Op de foto uit 1880 is het café Schollenbrug te zien en een stukje Weesperzijde met op de achtergrond de toenmalige houten brug over de ringvaart, die van de Watergraafsmeer naar de Amstel liep (en nog steeds loopt). De brug werd in 1900 vervangen door een bredere betonnen brug, die op haar beurt in 1932 werd vervangen door de huidige brug, naar een ontwerp van Berlage.

Café Schollenburg werd van omstreeks 1880 tot 1921 uitgebaat door de familie van Schaik. Daarachter, langs de ringvaart, legde de eigenaar een tuin aan voorzien van ‘alle gereedschappen van Kindervermaken en Gymnastiek’ (bron: https://www.vriendenvanwatergraafsmeer.nl/cafe-schollenbrug-en-zijn-voorganger).

In verband met de vervanging en verbreding van de Schollenbrug en aansluiting op de aan te leggen Berlagebrug werd het café in 1932 gesloopt.

De huizen op het schilderij staan aan het Visscherspad (nu Schollenbrugstraat), dat langs de ringvaart loopt die de Amstel (ook nu nog) verbindt met de Watergraafsmeer loopt.

Het is geschilderd vanaf de overkant (rechts op de foto) – vermoedelijk vanaf het zijterras of de tuin van Café Schollenbrug.

foto’s: collectie Stadsarchief Amsterdam.

 

Enkhuizen de dromedaris met havengezicht

In 1920, toen Enkhuizen nog aan de Zuiderzee lag, schilderde Wolter de bedrijvigheid in de buitenhaven van Enkhuizen, met op de achtergrond de Dromedaris.

Vermoedelijk is dit gebaseerd op schetsen die hij maakte bij bezoeken aan Enkhuizen in 1917 en 1919. Een daarvan laat de Dromedaris zien van de andere kant, met de witte klapbrug op de voorgrond.

De buitenhaven werd destijds gebruikt door de vissersschepen, waarvan er soms enkele honderden aangemeerd lagen, vele afkomstig uit andere Zuiderzeehavens, zoals Huizen, Bunschoten, Marken en Lemmer. Hoewel de Enkhuizer vissers van oudsher op de Noordzee visten, concentreerden zij zich na de eerste wereldoorlog op de visvangst in de Zuiderzee, met name haring en ansjovis. Na het gereedkomen van de Afsluitdijk in 1932 nam de vissersvloot geleidelijk aan af en stapten de vissers die doorgingen veelal over op de palingvisserij.

  • Bron: Jn. Kofman, Enkhuizen als visserijplaats, verschenen in West-Frieslands Oud en Nieuw, 22e bundel, pagina 65-80. Uitgave: Historisch Genootschap “Oud West-Friesland”, 1955

De Dromedaris is in de 16e eeuw gebouwd als verdedigingswerk en is van 1649-1657 verhoogd met twee verdiepingen, waardoor de huidige vorm werd bereikt.

In diezelfde tijd werd op het rondeel een spits dak geplaatst met een open koepeltoren, waarin zich een carillon van 44 klokken bevindt van onder meer Pieter Hemony en de firma Eijsbouts.

De witte ophaalbrug geeft schepen toegang tot de achtergelegen Oude Haven. Bron: Wikipedia

Bron van de briefkaart: Dr. Trenkler & Co Leipzig (1906-1911)

Het Gezicht op de Rijn en Betuwe

Het gezicht op de Rijn en Betuwe (1908) tijdens een windloze zomerdag werd geschilderd vanaf de Grebbeberg bij Rhenen (zie de foto uit 1940; uitgave A. Stolk Rhenen No. 4. 941).

In dezelfde periode schilderde Wolter onder meer in Woudrichem, Gorkum en Zierikzee. Rijn en Betuwe bestaat uit grote kleurvlakken en het schilderij weerspiegelt de classicistische opleiding die Wolter aan de Antwerpse Academie had genoten. In Polperro en andere Engelse kustplaatsen, waar Wolter vanaf 1910 naar toe reisde, ontwikkelde hij zijn luministische palet en divisionistische techniek, die kenmerkend zijn voor zijn werk.

Vanwege de ligging hoog boven de rivier werden op de Grebbeberg al vroeg versterkingen aangebracht, waaronder een ringwal met droge gracht, die vermoedelijk uit de zevende eeuw stamt. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog lag hier de Grebbelinie, waar van 11 tot en met 13 mei 1940 hevige gevechten plaatsvonden met Duitse troepen.

Zuidwellebrug in Zierikzee

Tijdens zijn eerste reis naar Zeeland in 1909 schilderde Wolter op een mooie zomeravond de Zuidwellebrug in Zierikzee, met op de achtergrond de St Lievens Monstertoren.

De Zuidwellebrug stamt uit 1624 (toen nog geheel van hout) en is in de huidige vorm aangelegd in 1784.

In 2017 werden ernstige scheuren aangetroffen in de brug, waarna bleek dat het voegwerk – waarschijnlijk als gevolg van het zout dat na de watersnoodramp daarin was achtergebleven – op sommige plaatsen geheel verpulverd was. De brug is in 2020 geheel gerenoveerd.

Op het schilderij koestert de St Lievens Monstertoren zich in de zon op een wat heiige zomeravond.

De bouw van de toren ving aan in 1454, toen Zierikzee al een welvarende vissers- en handelsstad was en in 1510 werd de huidige hoogte bereikt.

De oorspronkelijk beoogde hoogte was vermoedelijk 130 meter (hoger dan de Dom in Utrecht), maar door geldgebrek is het bij 67 meter gebleven.

De toren ontleent zijn naam aan de naastgelegen St Lievenskerk, waarmee hij verbonden had moeten worden, maar ook daar was geen geld meer voor.
(Bron: www.zierikzee-monumentenstad.nl)

Bron is het Zeeuws Archief, Beeldbank Schouwen-Duiveland, nr ZZE-2395. De foto is van S. Ochtman, S. Ochtman en Zoon.

 

Sluiswachterhuis aan de Sint Anthoniesluis Amsterdam

Het huisje werd in 1695 gebouwd, als sluiswachtershuis aan de Sint Anthoniesluis. De sluiswachter bediende, controleerde en onderhield de sluis in opdracht van de stad Amsterdam. De sluis had tot doel de vijandige schepen te beletten om de stad in te komen en de uitstroom van rivierwater (Amstel) via de grachten naar het IJ te regelen (bron: https://www.joodsamsterdam.nl/het-huisje-van-gosler/).

Montelbaanstoren zicht

Toen HJW dit schilderde stond het huisje aan het begin van de Joden Houttuinen, een straat waarvan alle andere huizen zijn afgebroken.

In het gebouw was gevestigd A. Gosler & Zonen, handel in machinerieën en metalen, die blijkens een bord op de gevel ook aannemer van sloopwerken was. De joodse familie Gosler bestond uit Abraham, Saartje en vijf kinderen, waarvan er twee WO II hebben overleefd.

Het huisje was eind jaren zestig rijp voor de sloop, maar bleef behouden en werd eind jaren zeventig gerenoveerd tot woonhuis.

Sinds de jaren negentig zit hier Café De Sluyswacht, tot voor kort eigendom van ex-Woo dj Jan Westerman, die vlak voor Oud & Nieuw 2022 overleed.

Het Witte Huis Rotterdam

Circa 1920 schilderde HJ het Witte Huis in Rotterdam met zicht over de Nieuwe Maas.

Het Witte Huis is eind 19e eeuw in Rotterdam gebouwd naar een ontwerp van de architect Willem Molenbroek, geïnspireerd op  Amerikaanse wolkenkrabbers.
Met zijn elf verdiepingen, waarvan drie onder het schuine dak, was het destijds het hoogste kantoorgebouw van Europa.
Het is in totaal 43 meter hoog en gebouwd in Art Nouveau stijl. Op het platte dak bevindt zich een uitkijkplatform, te bereiken met een lift, iets wat rond 1900 zeer modern was.

Foto Witte Huis (1954): KLM Aerocarto

Damrak met SS Amsterdam

Breitner schilderde bijna hetzelfde plekje in 1903, vermoedelijk aan de hand van de laatste foto (van zijn hand).

 

 

 

 

 

 

 

 

Het schilderij van Wolter is moeilijk te dateren, maar is van latere datum. Het zat in de kajuit van het stoomschip (SS) Amsterdam dat in dienst was van de London and Northern Eastern Railway.

Wolter, Hendrik Jan; Panel from London and North Eastern Railway Steamer SS ‘Amsterdam’; National Railway Museum

 

Een andere versie van het schilderij, waarop de achtergrond (de achterkant van de huizen aan de Warmoesstraat) in de ochtendmist vervaagt.